Stale postępująca cywilizacja, przemiany społeczne i odkrycia w medycynie w ciągu ostatniego wieku doprowadziły do poprawy warunków naszego bytu i dłuższego życia. Warto jednak przeżyć je w jak najlepszym zdrowiu a temu służą zdrowotne programy profilaktyczne umożliwiające wczesne zdiagnozowanie powszechnie występujące choroby.
Wykrycie choroby w momencie jej powstawania umożliwia wdrożenie dobrych zmian w stylu życia i leczenia oraz daje szansę na uniknięcie ciężkich następstw w przyszłości.
Prowadzone są obecnie różne programy profilaktyczne, z których trzy realizowane są w podstawowej opieki zdrowotnej:
- Program profilaktyki chorób układu krążenia.
- Program profilaktyki gruźlicy.
- Program profilaktyki chorób odtytoniowych (w tym POCHP) - etap podstawowy.
Do programów tych mogą zgłaszać się osoby z określonych grup wiekowych, które spełniają dodatkowe kryteria kwalifikacji.
Program profilaktyki chorób układu krążenia
Choroby układu krążenia plasują się na pierwszym miejscu jako przyczyna zgonów. Główną przyczyną chorób układu krążenia jest miażdżyca naczyń tętniczych, która rozwija się skrycie przez wiele lat i w najmniej oczekiwanym momencie może objawić się jako: choroba wieńcowa, zawał serca, udar mózgu czy nagły zgon. Na rozwój miażdżycy wpływ ma wiele czynników:
- wiek,
- płeć męska,
- obciążenia genetyczne,
- nadciśnienie tętnicze krwi,
- zaburzenia lipidowe,
- palenie tytoniu,
- mała aktywność ruchowa,
- otyłość,
- cukrzyca,
- nadużywanie alkoholu,
- zaburzenia w układzie krzepnięcia,
- nadmierny stres,
- nieracjonalne odżywianie
Program profilaktyki chorób układu krążenia przeznaczony jest dla osób, które w danym roku kalendarzowym są w wieku 35, 40, 45, 50 lub 55 lat i które nie były poddawane badaniom objętym Programem w ciągu ostatnich 5 lat.
Z programu nie mogą skorzystać osoby z już rozpoznaną chorobą układu krążenia. Poddać się badaniu w ramach programu profilaktyki chorób układu krążenia mogą pacjenci tylko w ośrodku do którego złożona została deklaracja do lekarza POZ.
W ramach programu oznaczany jest poziom cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL, cholesterolu HDL, trójglicerydów, cukier na czczo, wskaźnik masy ciała (tzw. BMI), wykonywane jest EKG oraz przeprowadzany jest wywiad i badanie fizykalne. Dane te służą następnie lekarzowi do określenia stopnia zagrożenia chorobami układu krążenia, od czego uzależnione jest dalsze postępowanie profilaktyczne. Świadczenia w ramach Programu udzielane są bez skierowania.
Program profilaktyki chorób odtytoniowych (w tym POCHP)
- etap podstawowy:
Program ten koncentruje się na wczesnym wykrywaniu POCHP czyli przewlekłej obturacyjnej choroby płuc i innych chorób odtytoniowych (tj. chorób układu krążenia i chorób nowotworowych) oraz na poprawie świadomości ludzi w zakresie szkodliwości palenia oraz metod zapobiegania i leczenia uzależnienia od tytoniu.
Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) jest jedną z najczęściej występujących chorób na świecie, prowadzących do inwalidztwa. Szacuje się, że w Polsce POChP występuje u ok. 15% dorosłych Polaków. Udowodniono, że głównym czynnikiem ryzyka rozwoju POChP jest palenie papierosów i palacze papierosów są grupą wybitnie zagrożoną wystąpieniem POChP. Pierwsze objawy to: kaszel oraz odkrztuszanie plwociny. Kolejnym objawem jest duszność, która jest następstwem nieodwracalnego zmniejszenia powierzchni oddechowej płuc. Jednocześnie zaprzestając palenia papierosów można uniknąć choroby lub spowolnić jej rozwój.
Do Programu kwalifikują się osoby które ukończyły 18 lat palące papierosy – a szczególnie kobiety i mężczyźni pomiędzy 40 a 65 rokiem życia, którzy nie mieli wykonanych badań spirometrycznych w ramach programu profilaktyki POChP w ciągu ostatnich 36 miesięcy i u których nie zdiagnozowano wcześniej, w sposób potwierdzony badaniem spirometrycznym, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (lub przewlekłego zapalenia oskrzeli lub rozedmy). Świadczenia w ramach Programu udzielane są pacjentom przez przeszkolonych lekarzy POZ, bez względu na miejsce przynależności do placówki POZ.
W ramach Programu lekarz przeprowadza wywiad z pacjentem, ocenia stopień uzależnienia od nikotyny oraz bada fizykalnie. Jeśli stwierdza wskazanie do wykonania badania spirometrycznego, kieruje na spirometrię, a następnie może skierować pacjenta do etapu specjalistycznego Programu, już poza poradnią w POZ. Do programu można zgłaszać się bez skierowania.
Program profilaktyki gruźlicy
Gruźlica jest chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterię prątka gruźlicy. Ocenia się, że około 30% ludzi na świecie jest zakażonych tą bakterią. Nie każdy zakażony choruje, ponieważ zachorowanie na gruźlicę w dużej mierze uzależnione jest od stanu układu odpornościowego danego człowieka. Do rozwoju choroby usposabiają czynniki, które osłabiają nasz układ immunologiczny. Są to niektóre przewlekłe schorzenia np. cukrzyca, nowotwory, niewydolność serca, niewydolność nerek i wątroby, alkoholizm, nikotynizm, narkomania. Szczególnie podatne na rozwój gruźlicy są osoby zakażone wirusem HIV. Na rozwój gruźlicy wpływ mają także warunki życiowe osoby zakażonej prątkiem. Im są one gorsze, tym łatwiej o rozwój choroby. Dlatego gruźlica kojarzy się z bezrobociem i ubóstwem, których następstwami są: niedożywienie, złe warunki mieszkaniowe oraz sanitarne i przewlekły stres. Częściej też zapadają na gruźlicę bezdomni.
Według statystyk na gruźlicę częściej chorują mężczyźni niż kobiety oraz ludzie starsi (po 65 roku życia) niż młodsi. Dzieci stanowią około 1% wszystkich chorych na gruźlicę.
Gruźlica atakuje przede wszystkim układ oddechowy – 90 % chorych ma gruźlicę płuc. W pozostałych 10 % przypadków rozwija się gruźlica innych narządów (opłucnej, węzłów chłonnych, układu moczowo-płciowego i układu kostno -stawowego). Źródłem zakażenia prątkiem gruźlicy są prawie wyłącznie chorzy, którzy „prątkują” czyli wydalają prątki wraz z wydzieliną z dróg oddechowych podczas mówienia, śmiechu czy kaszlu. Wzrastająca w naszym kraju liczba zachorowań na gruźlicę wymaga działań w zakresie ograniczenia rozprzestrzeniania się choroby. Wczesne wykrycie choroby i natychmiastowe, prawidłowo prowadzone leczenie chorego sprawia, że już po miesiącu pacjent przestaje być zaraźliwy dla otoczenia.
Program profilaktyki gruźlicy realizowany w poradni POZ obejmuje osoby dorosłe zadeklarowane do pielęgniarki środowiskowo-rodzinnej, które nie mają w wywiadzie rozpoznanej gruźlicy. Program ten szczególnie jest kierowany do osób, które:
- miały bezpośredni kontakt z osobami z już rozpoznaną gruźlicą lub
- mają jedną z okoliczności usposabiających do gruźlicy:
• bezrobotność,
• niepełnosprawność,
• obciążenie długotrwałą chorobą,
• obciążenie problemem alkoholowym,
• obciążenie narkomanią,
• bezdomność.
Program profilaktyki gruźlicy prowadzony jest przez pielęgniarki które znając środowisko mogą dotrzeć do osób szczególnie zagrożonych.
Programem tym objęte też są osoby, które spontanicznie zgłoszą się do niego do gabinetu pielęgniarki POZ.
Program obejmuje ankietę wypełnianą przez pielęgniarkę POZ. Ankieta ta jest poufna i służy wstępnej ocenie stanu zagrożenia gruźlicą płuc oraz skierowaniu do dalszej diagnostyki gdy wskazane jest leczenie w poradni specjalistycznej.
Warto skorzystać z programów profilaktycznych realizowanych w POZ, ponieważ nie ma limitów dla tych świadczeń. Jednocześnie poradnie POZ są placówkami położonymi blisko miejsca zamieszkania, co jest dodatkowym atutem dla zapracowanych osób.